İrəvana son şans: Ya Zəngəzur dəhlizini açacaq, ya da...
İrəvan istənilən ssenaridə Zəngəzur dəhlizini açmalı olacaq. Bunu rus hərbi ekspert İqor Korotçenko sosial şəbəkə hesabında yazıb. O, daha sonra bildirib: “Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından çıxan Ermənistan Azərbaycanla Türkiyə arasında məngənədə sıxılmış qoz halına düşəcək: bir az daha təsir göstərdikdə partlayacaq. Ermənistan NATO-ya qəbul edilməyəcək, Türkiyə bloka salacaq. İstənilən ssenaridə İrəvan Zəngəzur dəhlizini açmalı olacaq”.
Xatırladaq ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması Ermənistanın üçtərəfli öhdəliklərindən biridir. Amma İrəvan indiyə kimi buna əməl etmir. Azərbaycan bu şəraitdə Ermənistana sonuncu xəbərdarlıqlarını edib. Elə bu günlərdə Azərbaycan prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev TASS-a müsahibəsində bildirib ki, Ermənistan üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməkdən imtina edərsə, Azərbaycan alternativ nəqliyyat marşrutları üzərində çalışacaq. Hacıyevin sözlərinə görə, Azərbaycan logistika ehtiyaclarını “Ermənistan hökumətinin şıltaqlığı”na uyğunlaşdırmaq niyyətində deyil və ölkəmiz regional tərəfdaşları ilə birlikdə irəliləyəcək: “İrəvan müxtəlif bəhanələrlə öz öhdəliklərindən imtina edərsə və təcrid olunmuş vəziyyətdə qalmağı davam etdirmək istəyirsə, o zaman Bakı gözləmək fikrində deyil. Regionun digər ölkələri ilə alternativ layihələr üzərində artıq fəal işlər görülür". Bununla yanaşı, prezidentin köməkçisi vurğulayıb ki, Azərbaycan ardıcıl olaraq regionda bütün nəqliyyat kommunikasiyalarının açılmasının tərəfdarıdır, çünki sıx ticari-iqtisadi əlaqələr regionun sülh, sabitlik və rifahına töhfə verəcək. Bu istiqamətdə irəliləyiş əldə etmək üçün böyük səylər göstərən Rusiyanın mövqeyini Azərbaycan yüksək qiymətləndirir. Hikmət Hacıyev bildirib ki, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması ilə bağlı danışıqlarda müəyyən durğunluq müşahidə olunur: “Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin üçtərəfli bəyanatının müddəalarından biri Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır ki, bu da Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz əlaqənin Ermənistan ərazisindən keçərək təmin edilməsi deməkdir. Bəyanatın bu bəndi, təqribən üç ilə yaxın zaman keçsə də, Ermənistan tərəfindən hələ də yerinə yetirilməyib. Zəngəzur dəhlizinin açılması ilk növbədə Ermənistanın özü üçün sərfəlidir, çünki bu ölkə Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq siyasəti nəticəsində 30 ilə yaxın müddət ərzində regionun nəqliyyat və logistika arxitekturasından kənarda qalıb”. İndiki şəraitdə, Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycanın alternativləri çoxdur. Məsələn, Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu ilə yükaşımalar artır. Bu yol Zəngəzur dəhlizindən uzun olsa da, Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu ilə daşımalar ildən-ilə çoxalır. Elə prezident İlham Əliyev Tacikistanda keçirilən Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 5-ci Məşvərət görüşündə çıxışı zamanı da bildirib ki, Şərq-Qərb marşrutu ilə yükdaşımalara artan tələbatı təmin etmək məqsədilə Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu tərəfimizdən müasirləşdirilir. Gələn il həmin yolla daşınan yüklərin həcminin 1 milyon tondan 5 milyon tona qədər artırılacağını qeyd edən dövlət başçısı bildirib ki, buna paralel olaraq, Bakı Ticarət Limanının imkanları bugünkü 15 milyon tondan 25 milyon tona qədər artırılır. Yəni Zəngəzur dəhlizi olmadan da Çin, Mərkəz Asiya, Türkiyə və Avropa arasında körpü rolunu oynayan dəhlizimiz var. Digər alternativ marşrut İranla bağlıdır. Keçən ilin mart ayında Azərbaycanla İran arasında memorandum imzalanıb. Həmin memoranduma görə, Azərbaycanın Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında yeni kommunikasiya bağlantıların – dəmir və avtomobil yolunun İran üzərindən həyata keçirilməsi planlaşdırıb. Bu məqsədə nail olmaq üçün Araz çayı üzərində iki avtomobil və iki dəmir yolu olmaqla ümumilikdə dörd körpünün, eləcə də rabitə və enerji təminatı infrastrukturunun tikintisi nəzərdə tutulub. Həmin körpülər Ermənistanın dövlət sərhədinə 5 kilometr məsafədən keçəcək. Azərbaycan bütün xərcləri öz üzərinə götürüb.
Beləliklə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasının ləngiməsi Ermənistanın özünün əleyhinədir. Digər tərəfdən bu, Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə sülh şəraitində yaşaması üçün də çox önəmlidir. Erməni türkoloq Ruben Safrastyan bu fonda qeyd edir: “Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın yaxın keçmişdə çox açıq şəkildə ifadə etdiyi yanaşmalardan vaz keçəcəyini düşünmürəm. O deyib: “Ermənistan Azərbaycanın təqdim etdiyi maksimalist tələblər əsasında Azərbaycanla müqavilə imzalamalıdır, ikincisi, Ermənistan Zəngəzur dəhlizini təmin etməlidir. Bunlar ilkin şərtlər deyil, tələblərdir”. O bildirib ki, rəsmi İrəvan bu tələbləri yerinə yetirməyənə qədər danışıqlarda heç bir dəyişiklik olmayacaq: “Çünki dəhliz Türkiyə üçün daha vacibdir, o, bir neçə mühüm problemi həll edir. Bu dəhliz vasitəsilə Türkiyə Azərbaycanla maneəsiz əlaqə yaratmaq imkanı əldə edir. Dəhliz Türkiyənin pantürkist planlarını həyata keçirməsi üçün də vacibdir. Bu yol Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycan üzərindən Orta Asiyanın türkdilli ölkələri ilə əlaqə yaratmağa imkan verir. Onu da qeyd edim ki, dəhliz yeni deyil, Zəngəzur 1918-ci ildə Batumi müqaviləsində də qeyd olunur. Orada Türkiyənin nəzarətinə keçəcəyi bildirilir. Deməli bu, Türkiyənin yüz illik planıdır”. Rusiyayönümlü erməni bloqer Mika Badalyan isə iddia edir ki, Zəngəzur dəhlizi Qərb tərəfindən açılacaq: “Qərb Zəngəzur dəhlizini açmağı planlaşdırır. “Googlemaps”da Zəngəzur və Naxçıvanı birləşdirən magistralın bir hissəsinin istifadəyə veriləcəyi məlumatları qeyd olunub. Bu hissənin açılması ancaq Zəngəzur dəhlizi layihəsinin həyata keçirilməsi üçün mümkün ola bilər. “Google” öz xəritələrini milli kartoqrafiya institutlarının məlumatları əsasında yaradır. Ermənistanda bu cür qurumlar çoxdan ləğv olunub, Rusiya açıq şəkildə “Google” şirkətinə məlumat ötürə bilməz. Azərbaycan məlumat ötürsəydi, o zaman bu, Ermənistanda bilinərdi. Yeganə variant ABŞ Milli Kartoqrafiya İnstitutundan məlumat almaqdır. Bu məlumat sübut edir ki, regionda baş verən hər şeyin arxasında Qərb dayanır və məqsədi, Ermənistanın parçalanması hesabına olsa belə, Zəngəzur dəhlizinin həyata keçirilməsidir”. Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Əbdülkadir Uraloğlu da bu günlərdə bildirib ki, Türkiyə yaxın aylarda Zəngəzur dəhlizinin açılışına başlayacaq: “Zəngəzur dəhlizi məsələsində biz müəyyən yol keçmişik və inanıram ki, Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan bunu qısa zamanda həyata keçirəcək”. Azərbaycan üzrə erməni ekspert Varujen Qeqamyan isə iddia edir ki, gərginlik daha da genişlənərsə və eskalasiya qaynar mərhələyə keçərsə, Azərbaycan Ermənistanın cənubunu kəsmək istiqamətində ildırımsürətli addım atacaq:
“Bu, Naxçıvanın şimal hissəsindən İstisuya qədər olan ərazidir. Bura məsafə cəmi 30 kilometrdir, Azərbaycan istəsə, ildırımsürətli əməliyyatla bu xətti kəsə bilər. Bu prosesə Türkiyənin də açıq dəstək verəcəyi sirr deyil. Ermənistan hakimiyyəti isə heç nə etmir, ya da etmək istəmir”.
Samirə SƏFƏROVA
