Məşhur alban sülalələri belə erməniləşdirilib...
Qarabağın alban sülalərinin nümayəndələri bu gün də öz varlıqlarını sürdürürlər. Onlar arasında islam dinini qəbul edib müsəlmanlaşan, azərbaycanlı kimliyinə malik olanlar da, Qriqoryanlığın təsiri ilə erməniləşənlər də var. Bəzilərinə görə, müəyyən adamlar alban kimi həyatlarını davam etdiriblər.
Qarabağda xristian albanlar tarixən yaşayıb, orada özlərinin zəngin mədəniyyətini yaradıblar. Onu da vurğulayaq ki, burada yaşayan məliklər isə erməni olmayıb, onlar alban mənşəli olub, xristian dininə tapınıblar. Qarabağın alban-xristian məliklərinin tarixinə nəzər salsaq görərik ki, onlardan dördü – Dizaq, Vərəndə, Çiləbörd və Talış (Gülüstan) məliklikləri Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən Qarabağa gəlmə, Xaçın məlikliyi isə qədim Azərbaycan Alban sülaləsinin davamı olması qeyd edilir. Bu barədə tarixi mənbələrdə məlumatlar var. Azərbaycanda yaşayan albam əsilli sülalələrin taleyi islamın gəlişi ilə müəyyən qədər dəyişsə də, onların xeyli bir hissəsi islamı qəbul etsə də, öz dinini və milli kimliyini qoruyub saxlayanlar da çox idi. Təbii ki, onlar öz milli və dini kimliklərini ərəb xilafətinin buradakı nümayəndəsinə ödədikləri vergi sayəsində qoruyublar. 1828-ci ildə ermənilərin Qarabağa köçürülməsi isə onların həyatında çox dəhşətli bir rol oynadı. Alban xritian kimliyini saxlayan sülalələrin, ailələrinin erməniləşdirilməsi prosesinə başlanıldı. Təbii, bunlar 1836-cı ildə alban kilsəsinin statusunun ləğv edilib onun erməni Qriqoryan kilsəsinə tabe edilməsindən sonra baş verdi. Bu gün Azərbaycanda və indiki Ermənistanda, bütövlükdə Qafqazda alban sülalələrinin nümayəndələri çoxdur. Hətta Sovetlərin gəlişi ilə Azərbaycanı tərk edib xarici ölkələrə mühacirət edənlər arasında soylu albanlar da olub.
Qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan ərazisində, o cümlədən onun bir parçası olan Qarabağda alban əhalisinin Qriqoryanlaşması və erməniləşdirilməsi halı baş verib. Bu bir neçə mərhələdə həyata keçirilib. Əldə etdiyimiz bir məlumata görə, Qarabağdakı albanların erməniləşdirilməsi üçün kilsə ilə yanaşı Qarabağda gəlmiş erməni missionerləri də uzun müddət iş aparıb.
Tarixən Qarabağın Tuğ kəndində yaşayan ünlü alban sülalələrindən biri Məlikaslanovlardır. Azərbaycanda yaşayan albanəsilli bu soy Azərbaycan mədəniyyətinə, elminə, dövlətçilik tarixinə çox ünlü simalar bəxş edib. Fərhad bəy Məlikaslanov, ADR-in Dəmir yol və Rabitə naziri, ictimai-siyasi xadim Xudadad bəy Məlikaslanov, Qarabağ atlı alayının zabiti, mülkədar Firudin bəy Məlikaslanov, Cəbrayıl qəza maarif şöbəsinin baş müfəttişi Abdulla bəy Məlikaslanov, Tibb elmləri doktoru, professor Püstə Məlikaslanova və xalq artisti, drijor, professor Ramiz Məlikaslanov bu soyun nümayəndələridir.
Tədqiqatçılara görə, Məlikaslanovlar soyu Tuğ kəndindən olan Məlikyeqanovlar, Məlikabbasovlar kimi Məlik Yeqanın soyundan törəmişdir. Məqalələrdən birində qeyd edilir: “1836-cı ildə Çar Rusiyası tərəfindən alban kilsəsinin ləğv edilərək qriqoryan kilsəsinin tabeçiliyinə verilməsi ilə Azərbaycan ərazisində (əsasən, Qarabağda) yaşayan aborigen xalq - albanlar seçim qarşısında qaldılar; onlar ya dini mənsubiyyətlərini rəhbər tutaraq qriqoryan dəsti-xətti ilə erməniləşməli, ya da etnik mənsubiyyətlərini əsas tutaraq ətrafda yaşayan türklərə qarışmalı idilər. Belə vəziyyətdə bəzi albanlar birinci yolla, bəziləri isə ikinci yolla hərəkət etdilər. Həmin dövrdə Qarabağda öz nüfuzu ilə seçilən alban kökənli Məlik Yeqan və onun ailəsi ikinci yolu seçənlərdən oldu. Beləcə onun sonrakı törəmələri də alban kökənli - Məlikyeqanovlar və Məlikabbasovlar kimi tanınmağa başladılar”.
Onu da deyək ki, XIX əsrdən bolşeviklər gələnə qədər Bakıda sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan və milyonlara sahib olan, binalar tikən Məlikovlar alban əsilli olsalar da, onlar tamamilə erməniləşiblər. Ambarsum Məlikov, onun oğlu Tiqran Məlikov və ailənin bütün başqa üzvləri erməniliyi qəbul ediblər. Məlumata görə, Məlikyeqanovların və Şahnazarovların bir hissəsi erməniləşib. Bir sözlə, elə alban nəsilləri var ki, üç yerə bölünüblər, bunlar müsəlman olanlar, qriqoryanlığı qəbul edənlər və öz dinlərini qoruyanlardır.
- “Ünlü alban sülalələrinin bəzilərinin davamçılarının erməniliyi qəbul etməsində erməni missionerləri "böyük" rol oynayıb”
AMEA-nın Qafqazşünaslıq İnstitutunun Qafqaz tarixi şöbəsinin müdiri, professor Qasım Hacıyev “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, bu məsələ olduqca ciddi məsələdir və ermənilərin bizim torpaqlarda məskunlaşdırılması alban sülalələrinə çox böyük zərbə vurub. “Bu çox aktual mövzudur. İndiki şəraitdə bu sülalələrinin milli, dini kimliyi, onların hansı səbəbdən erməniləşdirildiyi barədə ətraflı danışmaq lazımdır. Vaxtilə Qarabağda yaşayan və xristianlıq dininin daşıyıcısı olan albanların sonrakı taleyi başqa cür oldu. Bir neçə əsr əvvəl Azərbaycanın bütün ərazisində mövcud olan Albaniyanın rəsmi dövlət dini xristianlıq idi və bu ölkənin hər yerinə sürətlə yayılmışdı. Sonra islam dini gəldi, tacirlər, vəzifəli şəxslər və sair islam dinini kütləvi olaraq qəbul etdilər. Əhalinin yeni dinə marağı artıqca xristianlığın dairəsi daralırdı. Sonrakı mərhələdə xristianlıq çox az yerdə qaldı, xüsusən də Qarabağın dağlıq hissəsində. Ondan sonra 1836-cı çar fərman verib alban xristianlıq dini mərkəzini, alban kilsəsini ləğv etdi, alban kilsəsinin bütün varidatları, bütün imtiyazları ermənilərin əlinə keçdi. Əvvəlki dövlərə aid tarixdə ermənilərin adı çəkilir, amma xalq, tayfa kimi anılmır, onların burada kütləvi yaşdığı vurğulanmır. Bunlar ayrı-ayrı tacirlər, din missionerləri və digərləri idilər ki, burada təbliğatla məşğul idilər. Qarabağda tarixən erməni yaşamayıb. Bu gün Qarabağda yaşayan və "erməni" adlandırılanlar isə albanlardır. Məlikovlar da, Məlikşahnazarovlar da, soyadlarının sonunu erməniləşdirən digəriləri də qədim alban nəslinin nümayəndələridirlər. Ona görə də, erməni müəlliflərin onları erməni kimi qələmə verməsinin heç bir əsası yoxdur. Biz indi bu tarixi yada salmaqla onlara öz milli kimliklərini anladırıq”.
Q.Hacıyev qeyd etdi ki, bu təbliğat üçün çox vacibdir. Onun sözlərinə görə, tədqiqatlar zamanı bir daha təsdiqlənir ki, Azərbaycan tarixçilərinin alban sülalələri haqda yazdıqları ermənilərin yazdıqlarından üstündür, çünki bizim tarixçilər faktlara əsaslanırlar: “Bu gün “erməni” adlandırılan alban sülalələrinin nümayəndələrinin soyadları XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində erməniləşdirilib. XX əsrin əvvəllərinə qədər onlar alban olduqlarını bilirdilər. Ünlü alban sülalələrinin bəzilərinin davamçılarının erməniliyi qəbul etməsində erməni missionerləri "böyük" rol oynayıb, onlara xarici təsirlər olub, kilsədən təzyiqlər edilib. Bütün bunlar baş verib. Amma birmənalı olaraq demək olar ki, bu gün erməni kimi təqdim edilən bir çox tanınmış şəxslər xristianlıq dinini saxlayan albanlardır. XIX əsrdə ora köçürülən ermənilər onların ulu babalarını erməni kimi qələmə verdilər. Tarixdə çoxlu sayda erməniləşmiş albanlar var və onların milli kimliyinin bərpası vacibdir. Şopenin də, Şapronun da yazılarında çox məsələlər var və orada bizim torpaqlara köçürülən ermənilərin sayları da yazılır”-deyə Q.Hacıyev vurğuladı.
İradə SARIYEVA
